Bilgi sistemleri, bilgi teknolojilerinin temel altyapısını oluşturan; donanım, yazılım, ağ iletişimi, veri, insan ve prosedürlerden (süreç) meydana gelen bütünleşik yapılardır. Bu unsurlar, bilgi teknolojisi kullanıcılarının ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla birlikte çalışan ve etkileşim içerisinde bulunan bir sistemler bütününü ifade eder.
Kurumsal yapılarda bilgi sistemleri yalnızca veri işleme aracı olmanın ötesinde, karar alma süreçlerini destekleyen, koordinasyonu ve kurumsal kontrolü kolaylaştıran önemli bir işlev üstlenmektedir. Ayrıca, yöneticilerin ve çalışanların karşılaştıkları problemleri analiz etmelerine, karmaşık yapıları daha anlaşılır hâle getirmelerine ve yenilikçi ürün veya hizmetlerin geliştirilmesine katkı sağlamaktadır (Laudon & Laudon, 2011, s. 15).
Şekil 1: Bilgi Sistemleri Unsurları
Kaynak: (Pham et al., 2021, s. 16).
Donanım
Bilgisayar sistemlerinde donanım, bilgi işleme süreçlerinin gerçekleştirilmesini sağlayan fiziksel bileşenlerin tümünü kapsamaktadır. Donanım; klavye, monitör, yazıcı ve veri depolama aygıtları gibi çevre birimlerinin yanı sıra, merkezi işlem birimi (CPU) ve anakart gibi sistemin temel yapı taşlarını da içermektedir.
Modern bilgisayar sistemleri; girdi, işlem, depolama ve çıktı olmak üzere dört temel alt sistemden oluşmaktadır. Bu yapı, bilgi sistemlerinin işleyiş mantığını oluşturarak verilerin etkin şekilde işlenmesini ve kullanıcıya anlamlı bilgiler olarak sunulmasını sağlar (Dondurmacı & Çınar, 2014, s. 14).
Yazılım
Yazılım, bilgisayar sistemlerinin çalışmasını sağlamak, yönetmek ya da belirli görevleri yerine getirmek amacıyla geliştirilen programlar bütünüdür. Bununla birlikte, yazılımlar yalnızca kodlardan ibaret olmayıp; sistemin işleyişini yöneten prosedürler ile ilişkili veri yapılarının bütününü de kapsamaktadır (Keskinkılıç & Özmen, 2018, s. 61).
Bilgisayar sistemlerinin donanım bileşenleri işlevsel olabilmek için mutlaka yazılıma ihtiyaç duyar. Yazılımlar, donanıma hangi işlemlerin nasıl gerçekleştirileceğini bildiren komutlar ve veriler aracılığıyla sistemin bütünsel olarak çalışmasını mümkün kılar. Bu bağlamda, yazılım bulunmayan bir bilgisayar sistemi, yalnızca işlevsiz bir elektronik donanım yığını olarak kalacaktır.
Ağ İletişimi
Bilgisayar sistemlerinde ağ iletişimi, veri alışverişi gerçekleştirebilen ve kaynak paylaşımına olanak tanıyan, birbirine bağlı bilgi sistemleri bileşenlerini ifade etmektedir. Bu bileşenler; kablolu veya kablosuz fiziksel bağlantılar aracılığıyla, iletişim protokolleri olarak bilinen kurallar dizisi kapsamında veri iletimini mümkün kılar (AWS, 2024).
Ağ iletişimi sayesinde bilgisayar sistemleri; yerel alan ağları (LAN), geniş alan ağları (WAN) ve kablosuz ağlar (Wi-Fi) gibi farklı ağ türleri üzerinden birbirleriyle ve yazıcılar gibi çeşitli donanım bileşenleriyle etkileşim kurabilir. Bu yapı, işletmelerin bilgiye erişimini kolaylaştırmakta ve merkezi veri yönetimini desteklemektedir.
Bir ağ ortamında verilerin güvenli ve düzenli biçimde iletilebilmesi için sistemin genellikle üç temel bileşene ihtiyaç duyduğu kabul edilmektedir: sunucu (veri sağlayan birim), istemci (veriyi talep eden birim) ve iletişim altyapısı (verinin aktarımını sağlayan ağ devresi).
Veri
Veri, çoğu zaman tartışmasız ve işlenmemiş gerçeklerin bir koleksiyonu olarak tanımlanabilir. Örneğin; bireylerin adları, ehliyet numaraları, yaşadıkları şehirler, evcil hayvanlarının fotoğrafları ve telefon numaraları gibi bilgiler ham veri niteliği taşır. Bu tür veriler doğrudan gözlemlenebilir ya da işitilebilir olsalar da, bağlamdan bağımsız olduklarında anlamlı bilgi üretmezler.
Kurumsal yapılar çeşitli kaynaklardan elde ettikleri verileri, bilgi sistemleri aracılığıyla toplayarak işleme ve düzenleme süreçlerine tabi tutar. Bu veriler, karar verme süreçlerinde kullanılabilecek anlamlı bilgiye dönüştürülür (Pham et al., 2021, s. 17).
Veri tabanları ise bir bilgisayar sisteminde elektronik ortamda depolanan veri veya bilgi kümelerinden oluşan düzenli yapılardır. Bu yapılar, genellikle veri tabanı yönetim sistemi (DBMS) adı verilen yardımcı yazılımlar aracılığıyla yönetilir. Veri, veri tabanı yönetim sistemi ve bunlarla entegre çalışan uygulama yazılımları birlikte değerlendirildiğinde, genel olarak “veri tabanı sistemi” olarak adlandırılan bütünsel yapı ortaya çıkmaktadır (Oracle, 2024).
İnsan
Bilgi sistemlerinin en temel ve vazgeçilmez unsurlarından biri insandır. Her ne kadar bilgi sistemleri teknolojik bileşenlerden oluşsa da, bu sistemlerin geliştirilmesi, işletilmesi, denetlenmesi ve nihayetinde kullanıcıya değer yaratacak şekilde çalıştırılması süreçlerinde insan faktörü merkezi bir rol üstlenmektedir.
İnsanlar; sistem analistleri, yazılım geliştiriciler, sistem yöneticileri, karar vericiler ve son kullanıcılar gibi çeşitli rollerde bilgi sistemlerinin etkinliğini doğrudan etkilemektedir. Bu bağlamda, bilgi sistemleri yalnızca teknik altyapılar olarak değil, insan etkileşimiyle anlam kazanan sosyo-teknik yapılar olarak değerlendirilmelidir (National Institute of Technology Srinagar, 2024, s. 4).
Prosedür
Prosedürler, belirli bir iş sürecinin nasıl yürütüleceğine ilişkin kural, yönerge ve talimatları içeren düzenlemelerdir. Bu yapılar, işletme içerisinde görevlerin tutarlılık ve verimlilik esasına göre yerine getirilmesini sağlar.
Bilgisayar tabanlı bilgi sistemleri bağlamında prosedürler; donanım, yazılım ve veri bileşenlerinin hangi sırayla, nasıl ve kim tarafından kullanılacağını belirleyen operasyonel adımlardır. Etkili bir bilgi sistemi tasarımı ve uygulaması, ancak iyi tanımlanmış prosedürlerle mümkün olabilir.
Prosedürlerin açık ve standart hâle getirilmiş olması, sistem içinde yürütülen işlemlerin doğruluğunu, sürdürülebilirliğini ve kullanıcılar arasında birlikteliği artırır. Bu durum aynı zamanda iş süreçlerinde otomasyonu kolaylaştırmakta ve kurumsal etkinliği desteklemektedir.
Kaynaklar
Laudon, K.C. ve Laudon, J.P. (2011). Management Information Systems, https://repository.dinus.ac.id/docs/ajar/Kenneth_C._Laudon,Jane_P_._Laudon_–_Management_Information_System_12th_Edition_.pdf, (21.05.2025).
Pham, L.T., Desai-Naik, T., Hammond, L. ve Abdelijabbar, W. (2021). Information Systems for Business, https://batch.libretexts.org/print/Letter/Finished/workforce-17521/Full.pdf, (21.05.2025).
Çelik, A. ve Akgemci, T. (2010). Yönetim Bilişim Sistemleri, Ankara, Gazi Kitabevi.
Dondurmacı, G. (2014). Yönetim Bilişim Sistemleri, http://www.goksungur.net/notlar/nisantasi/ybsKitap2.pdf, (21.05.2025).
Keskinkılıç, M. ve Özmen, E. (2018). Yazılım Projelerinde Yazılım Geliştiricilerin Yazılım Süreç Modellerini Kullanım Farkındalıkları, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/602195, (21.05.2025).
AWS. (2024). https://aws.amazon.com/tr/what-is/computer-networking/, (21.05.2025).
ORACLE. (2024). https://www.oracle.com/tr/database/what-is-database/, (21.05.2025).
National Institue of Technology Srinagar. (2020). Management Informatıon Systems, https://nitsri.ac.in/Department/Electronics%20&%20Communication%20Engineering/MIS-Notes_New_-word.pdf, (21.05.2025).
Uzun, M. A. (2024). Bilgi Sistemleri Denetimi Yönetimi İçin Yazılım Geliştirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans dönem projesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü].